3

🔱।।अथ तृतीयोऽध्यायः।।✏

🔱अर्जुनउबाच✏
🔱ज्यायसी चेत्कर्मणस्ते मता बुद्धिर्जनार्दन।
तत्किं कर्मणि घोरे मां नियोजयसि केशव।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/१)✏

🔱अर्जुनले भन्नु भयो✏
🔱अर्थात:- हे जनार्दन ! यदि हजूरलाई कर्मको तुलनामा ज्ञान नै श्रेष्ठ र मान्य लाग्छ भने हे केशव ! मलाइ फेरी यो भयंकर संग्राम यद्ध कर्ममा किन लगाउनु हुन्छ त ?✏









🔱व्यामिश्रेणेव वाक्येन बुद्धिं मोहयसीव मे।
तदेकं वद निश्चित्य येन श्रेयोऽहमाप्नुयाम् ।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२)✏

🔱अर्थात:-हजूरले दिएको ज्ञानले मेरो बुद्धिलाई मोहित तथा भ्रमित गरेको छ । त्यसैले मलाइ एक निश्चित ज्ञान प्रदान गर्नुहोस जून ज्ञानबाट म निश्चित भएर कर्म गर्न सकु र मैले जीवनमा आफ्नो कल्याणको मार्ग कल्याणको ज्ञान प्राप्त गर्न सकु साथै धर्मको मार्ग अबलम्बन गर्न सकु✏











🔱श्रीभगवानुवाच✏
🔱लोकेऽस्मिन्द्विविधा निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयानघ ।
ज्ञानयोगेन सांख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् ।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/३)✏

🔱अर्थात:- श्री भगवनानले भन्नु भयो:-
हे निष्पाप अर्जुन ! यस लोकमा दुइ प्रकारको निष्ठा छ (साधनको परिपक्व अवस्था अर्थात पराकाष्ठाको नाम 'निष्ठा' हो ।) यो ज्ञान म द्वारा पहिले नै भनिएको छ । ति निष्ठामा सांख्य योगीको निष्ठा त ज्ञान योगद्वारा (मायाद्वारा उत्पन्न भएको सम्पूर्ण गुण नै गुणमा नै रहेको हुन्छ भन्ने बुझेर तथा मन, इन्द्रिय र शरीरद्वारा हुने सम्पूर्ण क्रियामा कर्तापनको अभिमान रहित भएर सर्वव्यापी सच्चिदानंदघन परमात्मामा एकीभावद्वारा स्थित रहनेको नाम नै 'ज्ञान योग' हो , यही योगलाई 'संन्यास', 'सांख्ययोग' आदि नामद्वारा भनिएको छ ।) र योगिको निष्ठा कर्मयोग द्वारा (फल र आसक्तिलाई त्याग गरेर निराशाक्त भएर तथा भगवद आज्ञा अनुसार समत्व बुद्धिद्वारा कर्म गर्नेको नाम 'निष्काम कर्मयोग' हो, यही निष्ठालाई 'समत्वयोग', 'बुद्धियोग', 'कर्मयोग', 'तदर्थकर्म', 'मदर्थकर्म', 'मत्कर्म' आदि नाम द्वारा पनि भनिएको छ) हुने गर्छ या हुन्छ✏









🔱न कर्मणामनारम्भान्नैष्कर्म्य पुरुषोऽश्नुते।
न च संन्यसनादेव सिद्धिं समधिगच्छति।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/४)✏

🔱अर्थात:- मनुष्यले न त कर्मको आरम्भ गरे बिना निष्कर्मताको यानि योगनिष्ठाको प्राप्त हुन्छ र न त कर्मलाई त्याग गरेर मात्र सिद्धि यानी सांख्यनिष्ठालाई नै प्राप्त गर्न सक्छन✏









🔱न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत् ।
कार्यते ह्यवशः कर्म सर्वः प्रकृतिजैर्गुणैः।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/५)✏

🔱अर्थात:- निःसंदेह कोही पनि मनुष्य न कुनै समयमा न कुनै कालमा क्षणमात्रको लागि भएपनि कर्म नगरी रहन सक्दैन अर्थात अकर्मण्य हुनै सक्दैन, किनकी सबै मनुष्य समुदाय प्रकृति जनित गुणद्वारा परवश अर्थात अधीन भएर रहेको हुनाले कर्म गर्नको लागि बाध्य भएको हुन्छ✏











🔱कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन् ।
इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचारः स उच्यते।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/६)✏

🔱अर्थात:- जो मूढबुद्धि धारी मनुष्य समस्त इन्द्रियलाई हठपूर्वक बाहिरि तरिकाले रोकेर मनद्वारा ति इन्द्रियको विषयको चिन्तन गरी रहेको हुन्छ, त्यस्तो मनुष्यलाई झूट, मिथ्याचारी अर्थात् दम्भी पनि भनिन्छ✏









🔱यस्त्विन्द्रियाणी मनसा नियम्यारभतेऽर्जुन ।
कर्मेन्द्रियैः कर्मयोगमसक्तः स विशिष्यते।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/७)✏

🔱अर्थात:- हे अर्जुन ! जो मनुष्य मनद्वारा इन्द्रियलाई नियन्त्रण तथा वशमा गरेर निराशाक्त भएर समस्त इन्द्रियद्वारा कर्मयोग को आचरण गर्दछ त्यही मनुष्यलाई नै श्रेष्ठ योगी मनुष्य हो✏











🔱नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः ।
शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्धयेदकर्मणः।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/८)✏
अर्थात हे मनुष्य ! तिमि शास्त्रविहित कर्तव्य कर्म गर्नु , किनकी कर्म नगर्ने मनुष्यको अपेक्षा भन्दा कर्म गर्ने मनुष्य श्रेष्ठ मनुष्य हो तथा कर्म नगर्ने मनुष्यको शरीर निर्वाह पनि सिद्ध हुदैन✏




















🔱यज्ञार्थात्कर्मणोऽन्यत्र लोकोऽयं कर्मबन्धनः ।
तदर्थ कर्म कौन्तेय मुक्तसङ्गः समाचर।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/९)✏
🔱अर्थात:- यज्ञको लागि अर्थात यज्ञ निमित्त गरिने सम्पुर्ण कर्मको अतिरिक्त अरु कर्ममा लागेको मनुष्यलाई नै समुदायको कर्मले बाँधेको हुन्छ । त्यसैले हे अर्जुन ! तिमीले आसक्ति रहित भएर अर्थात निराशाक्त भएर त्यो यज्ञ निमित्त नै हो भन्ने सोचेर र त्यो यज्ञ गर्नु मेरो कर्तब्य मेरो धर्म हो भन्ने जानेर नै आफ्नो कर्तव्यकर्म गर्नुपर्छ✏












🔱सहयज्ञाः प्रजाः सृष्ट्वा पुरोवाच प्रजापतिः ।
अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्तिवष्टकामधुक् ।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/१०)✏

🔱अर्थात:- प्रजापति ब्रह्माले कल्पको आदिमा यज्ञ सहित प्रजाको अर्थात मनुष्यलाई रचना गरेर ति मनुष्यलाई भन्नु भयो । तिमिहरु सबैलाई यस यज्ञद्वारा नै वृद्धिलाई प्राप्त गर्ने छौ र यो यज्ञले तिमीहरु सबैको इच्छित भोग प्रदान गर्ने यज्ञ हो✏















🔱 देवान्भावयतानेन ते देवा भावयन्तु वः।
परस्परं भावयन्तः श्रेयः परमवाप्स्यथ ।। ✏
🔱 (श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/११) ✏

🔱 अर्थात:- मनुष्यले यज्ञद्वारा देवता लागि पनि कर्म गर्दै देबताको लागि पनि उन्नत गर्नु र ति देबताले मनुष्यको लागि इच्छित कर्मफल प्रदान गर्दै मनुष्यको उन्नत गर्नेछन । यस प्रकार निःस्वार्थभावले एक-अर्काको उन्नत गर्दै जानाले मनुष्यलाई परम कल्याण प्राप्त हुनेछ✏
















🔱 इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः ।
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुंक्ते स्तेन एव सः।।✏ 🔱 (श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/१२)✏

🔱 अर्थात:-यज्ञद्वारा गरिने कार्यद्वारा देवता खुशी हुनेछन र तिमीलाई अबश्यकताको तथा इच्छित भोग बस्तु नमागी नै प्रदान गर्ने छन । यस प्रकार ति देवताद्वारा प्रदान गरिएको इच्छित बस्तु देबताको नदिई स्वयं भोग गर्छ भने त्यस्तो मनुष्यलाई चोर जस्तै मानिन्छ । अर्थात प्राकृतिले मनुष्यलाई अनेक इच्छित बस्तु प्रदान गरेको हुन्छ। यदि मनुष्यले प्राकृतिक सन्तुलनको कुनै पनि कार्य गरेन भने त्यो मनुष्य चोर जस्तै हो ✏











🔱 यज्ञशिष्टाशिनः सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषैः ।
भुंजते ते त्वघं पापा ये पचन्त्यात्मकारणात्।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/१३)✏

🔱अर्थात:- निराशक्त भएर गरिएको कर्म यज्ञबाट बचेको अन्न होस या अन्य खाद्यबस्तु होस त्यस्तो अन्न खाने मनुष्यलाई श्रेष्ठ मनुष्य भनिन्छ । यो अन्न खाने मनुष्यको कर्मफलको अबरण बन्न सक्दैन । अर्थात पुण्य प्राप्त गर्छ, यस्तो कर्म गर्ने मनुष्यलाई पुण्य प्राप्त हुन्छ यस्तो मनुष्यलाई पुण्य प्राप्त मनुष्य पनि भनिन्छ । कर्मफलमा आशक्ति रहेर यज्ञकर्म गर्ने मनुष्यले शरीरको पोषण गर्नको लागि अन्न त पकायर खाएका हुन्छन तर आशक्तिमा रहेर अन्नको ग्रहण गर्ने मनुष्यको कर्मलाई नीच कर्म भनिन्छ त्यस्तो नीच कर्म गर्नाले मनुष्यको आफ्नो शरीरलाई पालन-पोषण त गरेको हुन्छ तर कर्म बिधानको नियम अनुसार कर्मको फल प्राप्त हुन्छ✏














🔱अन्नाद् भवन्ति भूतानि पर्जन्यादन्नसंभवः ।
यज्ञाद् भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद् भवः।। कर्म ब्रह्मोद् भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुदभवम् ।
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् ।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/१४-१५) ✏

🔱अर्थात:- सम्पूर्ण प्राणी अन्नद्वारा नै उत्पन्न हुन्छन, अन्नको उत्पत्ति बर्षाद्वारा हुन्छ, बर्षा यज्ञद्वारा हुन्छ र यज्ञ विहित कर्मद्वारा उत्पन्न हुन्छ । कर्म र समुदाय तिमीले वेदद्वारा उत्पन्न भएको जान र वेद अविनाशी परमात्माद्वारा उत्पन्न भएको जान । यहाँ बाट यही सिद्ध हुन्छ कि सर्वव्यापी परम अक्षर परमात्मा सधै नै यज्ञमा प्रतिष्ठित हुनुहुन्छ ✏
















🔱एवं प्रवर्तितं चक्रं नानुवर्तयतीह यः ।
अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/१६)✏

🔱अर्थात:- हे पार्थ ! जो मनुष्य यस लोकमा परम्परा देखी प्रचलित सृष्टिचक्रको नियम अनुकूल चल्दैन अर्थात् जो मनुष्यले सृस्टि चक्र अनुकूल आफ्नो कर्तव्यको पालन गर्दैन, त्यस्तो मनुष्य इन्द्रियद्वारा भोग हुने बिषय बास्नामा रमण गर्ने मनुष्य आफ्नो अमूल्य जीवन व्यर्थ ब्याथित गरेको हुन्छ✏















🔱यस्त्वात्मरतिरेव स्यादात्मतृप्तश्च मानवः ।
आत्मन्येव च सन्तुष्टस्तस्य कार्यं न विद्यते।। ✏
🔱 (श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/१७)✏

अर्थात:- परन्तु जो मनुष्य आत्मामा नै रमण गर्ने र मन देखी नै तृप्त हुने तथा मनबाट नै सन्तुष्ट छ । अर्थात सम्पुर्ण कर्म आफ्नो कर्तब्य सम्झेर समभाब राखेर आफ्नो कर्म गर्छ त्यस्तो मनुष्यको लागि आफै कर्तब्य पूरा हुन्छ । त्यस्तो मनुष्यको लागि कुनै कर्तब्य नै बाँकी रहेको हुदैन✏











🔱नैव तस्य कृतेनार्थो नाकृतेनेह कश्चन ।
न चास्य सर्वभूतेषु कश्चिदर्थव्यपाश्रयः ।।✏
🔱 (श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/१८)✏

🔱 अर्थात:-समभाब भएर निराशक्त कर्म गर्ने मनुष्यको लागि यस लोकमा न त कर्म गर्नुको कुनै प्रयोजन बाँकी रहेको हुन्छ, न त कर्म नगर्नु कोही प्रयोजन बाँकी रहेको हुन्छ, यस्तो निराशक्त कर्म गर्ने मनुष्यमा कुनै स्वार्थ पनि रहेको हुदैन अर्थात सम्पूर्ण सृस्टिचक्र र कर्म बिधान भोग र सञ्चालनमा यस्तो मनुष्यको किन्चित मात्र पनि स्वार्थ रहेको हुदैन र स्वार्थको कुनै सम्बन्ध हुदैन✏










🔱 तस्मादसक्तः सततं कार्य कर्म समाचर ।
असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुषः ।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/१९)✏

🔱 अर्थात:- त्यसैले तिमीले निरन्तर आसक्ति रहित भएर सधै कर्तव्य कर्मलाई सम्पन्न गर किनकी आसक्ति रहित भएर कर्म गर्ने मनुष्यले मोक्ष्य अर्थात परमात्माको सानिध्य प्राप्त गर्दछ ✏












🔱 कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादयः।
लोकसंग्रहमेवापि सम्पश्यन्कर्तुमर्हसि ।।✏
🔱 (श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२०)✏

🔱 अर्थात:-जनक राजाआदि ज्ञानीजनले पनि आसक्ति रहित कर्मद्वारा नै परम सिद्धि गर्नु भएको थियो, त्यसैले तथा लोकसंग्रहलाई दृस्टीगत गर्दै रहेर पनि तिमी कर्म गर्न योग्य छौ अर्थात तिमीलाई कुनै हालातमा पनि आफ्नो कर्म गर्नु नै पर्छ । कर्म गर्नु नै उचित छ✏










🔱 यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जनः ।
स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते ।।✏
🔱 (श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२१)✏

🔱अर्थात:-श्रेष्ठ पुरुष जो-जो आचरण गर्दछन, अन्य पुरुष पनि त्यही त्यही आचरणको अनुसरण गर्दछन श्रेष्ठ पुरुष जून कुरा भनेका र प्रमाणित गरिदिएका हुन्छन, समस्त मनुष्य-समुदाय पनि ति पुरुषको अनुसार नै कार्य गर्न र त्यही कार्य ब्याबहारमा लागू गर्न शुरू गरेका हुन्छन✏










🔱न मे पार्थास्ति कर्तव्यं त्रिषु लोकेषु किंचन ।
नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि ।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२२)✏

🔱अर्थात:- हे अर्जुन ! मलाई तीनै लोकमा गर्नु पर्ने न कुनै कर्तब्य छ न कुनै प्राप्त गर्न योग्य बस्तु नै छ जून बस्तु चाह्यो म त्यही बस्तु प्राप्त गर्न सक्छु मलाई तीनै लोकमा अप्राप्त बस्तु कुनै पनि छैन, तर पनि कर्म गरिरहेको छू दुनियलाई देखाईराहेको छू कर्म कसरी गर्ने र कर्म के हो भन्ने देखाउन तथा ज्ञान प्रदान गर्नको लागि म कर्म गरिरहेको छू✏








🔱यदि ह्यहं न वर्तेयं जातु कर्मण्यन्द्रितः।
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२३)✏

🔱अर्थात:-हे पार्थ ! यदि म अकर्मण्य बनु म सावधान भएर कुनै कर्म नगरु यस्तो भएमा समाजमा ठुलो हानि हुनेछ, सबै मनुष्यले मेरो अनुशरण गर्ने छन कर्मबाट भाग्ने छन यदि म अकर्मण्य अर्थात कर्मबाट भागने हो भने सबै मनुष्यले मेरो मार्गको नै अनुसरण गर्ने छन काल चक्र रोकिने छ काल चक्र रोकिने हो भने सृष्टि रोकिने छ अखिल ब्रह्माण्ड तहस नहस हुनेछ✏









🔱उत्सीदेयुरिमे लोका न कुर्या कर्म चेदहम्।
संकरस्य च कर्ता स्यामुपहन्यामिमाः प्रजाः।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२४)✏

🔱अर्थात:-यदि मैले कर्म गरिन भने त सबै मनुष्यले मेरो अनुशरण गर्ने छ यदि कर्म नगर्ने हो भने सम्पुर्ण मनुष्य नष्ट-भ्रष्ट हुनेछन र मेरो अनुशरण गरेर कर्म नगरी बस्ने सम्पुर्ण मनुष्य नष्ट-भ्रष्ट हुने माध्यम म किन बनु ? तथा यस समस्त प्रजा नष्ट तथा भ्रष्ट बन्ने कारण म बन्न सक्दैन । म करण हु करणको कुनै कारण छैन तर पनि म कर्म गरीरहेको छु निराशाक्त भएर कर्म गरिरहेको छु✏









🔱सक्ताः कर्मण्यविद्वांसो यथा कुर्वन्ति भारत ।
कुर्याद्विद्वांस्तथासक्तश्चिकीर्षुर्लोकसंग्रहम् ।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२५)✏

🔱अर्थात:- हे भारत ! कर्ममा आसक्त हुने मनुष्यले जसरी कर्ममा आशक्ति भएर नै जून प्रकारले कड़ा मिहिनेतले कर्म गरेका हुन्छन, निराशाक्त भएर कर्म गर्ने विद्वानजनले पनि लोकसंग्रहको हितको लागि त्यही प्रकारले त्यही कड़ा मिहिनितले कर्म गर्नु जसरी आशक्तिमा लीन हुने मनुष्यले गरेका हुन्छन । फरक यति हो ति आशक्तिमा रहेर कर्म गर्छ तिमि निराशाक्त भएर कर्म गर धर्म र कर्तब्य सम्झेर कर्म गर✏









🔱न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसङ्गिनाम् ।
जोषयेत्सर्वकर्माणि विद्वान्युक्तः समाचरन् ।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२६)✏

🔱अर्थात:-ईश्वरको स्वरूपमा अटल तथा स्थित भएर शास्त्र निर्देशित कार्य गर्ने ज्ञानी पुरुषले शास्त्रविहित कर्ममा आसक्ति हुने अज्ञानिको बुद्धिमा भ्रम अर्थात् ति अज्ञानिको कर्ममा अश्रद्धा उन्पन्न नगर्नु, किन्तु स्वयम आफुले शास्त्रनिर्देशित समस्त कर्म राम्ररी गर्दै ति आशक्तिमा रहेर कर्म गर्ने अज्ञानीलाई पनि निराशाक्त भएर कर्म गर्ने ज्ञान प्रदान गर्नु तथा आफु द्रस्टा बन्नु✏












🔱प्रकृतेः क्रियमाणानि गुणैः कर्माणि सर्वशः।
अहंकारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते ।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२७)✏

🔱अर्थात:-वास्तवमा मनुष्यद्वारा गरिने सम्पूर्ण कर्महरु सबै प्रकारले प्रकृतिको तीन गुणद्वारा निर्देशित भएर गरिएको हुन्छ तर पनि जसको अन्तःकरण अहंकारद्वारा मोहित भएको हुन्छ त्यस्तो अज्ञानीजनले 'म नै कर्ता हूँ' भन्ने भ्रम रहेको हुन्छ । अर्थात म नै कर्ता हु भन्ने मानेको हुन्छ✏











🔱तत्त्ववित्तु महाबाहो गुणकर्मविभागयोः ।
गुणा गुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सज्जते ।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२८) ✏

🔱अर्थात:- परन्तु हे महाबाहु ! गुणविभाग र कर्मविभाग को तत्त्वलाई जानने ज्ञानयोगी सम्पूर्ण गुण-नै-गुणमा रहेको हुन्छ, यस्तो ज्ञान प्राप्त हुने ज्ञानीजन लाई कहिले पनि आशक्तिले छुन पनि सक्दैन र आशक्ति अउदैन✏











🔱प्रकृतेर्गुणसम्मूढाः सज्जन्ते गुणकर्मसु ।
तानकृत्स्न्नविदो मन्दान्कृत्स्न्नविन्न विचालयेत् ।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/२९)✏

🔱अर्थात:-प्रकृतिको गुणद्वारा अत्यन्त मोहित अर्थात प्रकृतिको गुणमा नै आशक्ति रहेको मनुष्य आफ्नो गुणमा र कर्ममा पनि आसक्त रहेको हुन्छ । ति पूर्णतया नजानेको मन्दबुद्धि तथा अज्ञानिलाई पूर्ण निराशाक्त भएर कर्म गर्ने ज्ञानी ब्यक्तिले विचलित गर्नु हुदैन✏












🔱मयि सर्वाणि कर्माणि संन्यस्याध्यात्मचेतसा ।
निराशीर्निर्ममो भूत्वा युध्यस्व विगतज्वरः ।। ✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/३०)✏

🔱अर्थात:-आफ्नो सम्पूर्ण कर्म, सम्पूर्ण जिम्मेदारी म अन्तर्यामी ईश्वरमा नै समर्पण गरेर आफ्नो चित्त तथा अन्तरमनद्वारा नै सम्पूर्ण कर्मलाई म मा नै अर्पण गर, आशारहित, ममतारहित र सन्तापरहित भएर आफ्नो कर्म गर्नु अहिले तिम्रो कर्म युद्ध हो त्यही यद्धलाई धर्म र कर्तब्य सम्झेर युद्ध गर्नु । यही नै ज्ञानीजनको परिचय हो✏












ये मे मतमिदं नित्यमनुतिष्ठन्ति मानवाः।
श्रद्धावन्तोऽनसूयन्तो मुच्यन्ते तेऽपि कर्मभिः ।।✏
(श्रीमद्भागवत भागवत गीता ३/३१)

🔱अर्थात:-जो मनुष्यले दोषदृष्टिबाट रहित भएर, श्रद्धायुक्त भएर ईश्वर (म) मा नै बिश्वास राखेर निराशाक्त भएर मेरो मतको सधै अनुसरण गर्दै कार्य गर्दछन । त्यही मनुष्यले नै कर्मफलको बिधानबाट मुक्त भएर मोक्ष्यको प्राप्त हुन्छ ।








🔱ये त्वेतदभ्यसूयन्तो नानुतिष्ठन्ति मे मतम्।
सर्वज्ञाननिमूढांस्तान्विद्धि नष्टानचेतसः।।✏
(श्रीमद्भागवत भागवत गीता ३/३२)

🔱अर्थात:-जो मनुष्य मलाई र मेरो मतलाई दोषारोपण गरेर आफ्नो कर्ममा आशक्ति भएर निराशाक्त कर्म गर्न सक्दैन या गर्दैन, र मेरो निर्देशन अनुसारको कार्य गर्दैन त्यस्तो मनुष्यलाई अज्ञानी र मूर्ख हुन भन्ने जान्नु त्यस्तो अज्ञानी मनुष्य आफ्नो अज्ञानको कारणले छिट्टै नष्ट हुनेछन भन्ने जान✏











🔱सदृशं चेष्टते स्वस्याः प्रकृतेर्ज्ञानवानपि।
प्रकृतिं यान्ति भूतानि निग्रहः किं करिष्यति।। ✏
(श्रीमद्भागवत भागवत गीता ३/३३)

🔱अर्थात:-सबै प्राणी प्रकृतिबाट नै प्राप्त हुन्छन, अर्थात आफ्नो स्वभावमा परवश भएर कर्म गरेका हुन्छन । ज्ञानवान पनि आफ्नो गुण अर्थात प्रकृतिको गुण अनुसार चल्ने चेष्टा गर्यो भने यसमा कसैको हठले के नै गर्न सक्छ र ?✏












🔱इन्द्रियस्येन्द्रियस्यार्थे रागद्वेषौ व्यवस्थितौ ।
तयोर्न वशमागच्छेतौ ह्यस्य परिपन्थिनौ।।✏
(श्रीमद्भागवत भागवत गीता ३/३४) 

🔱अर्थात:-इन्द्रिय-इन्द्रियको अर्थमा अर्थात् प्रत्येक इन्द्रियको विषयमा राग र द्वेषमा लुकेको हुन्छ । ज्ञानी मनुष्य यी दुबैको वशमा हुनु हुदैन । किनकी यी दुबैले मनुष्यलाई आफ्नो कल्याणको मार्गमा विघ्न अर्थात अबरोध गर्ने महान शत्रु हुन अर्थात इन्द्रियमा आशक्ति हुने हो भने त्यो आशक्ति भन्दा ठुलो शत्रु अरु छैन✏










🔱श्रेयान्स्वधर्मो विगुण परधर्मात्स्वनुष्ठितात्।
स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः।।✏
(श्रीमद्भागवत भागवत गीता ३/३५)

🔱अर्थात:-राम्रो प्रकारको आचरणमा लागेको मनुष्यले अरुले धारण गरेको धर्म स्वीकार गर्नु हानिकारक र भयाबह हुन्छ ब्यक्ति को लागि पनि उत्तम नहुन सक्छ । आफ्नो धर्म गुण रहित भएपनि आफ्नो धर्म नै अति उत्तम हुन्छ । आफ्नो धर्मको आचरण अनुशरण गर्दै मर्न परेपनी त्यो मृत्यु पनि कल्याणकारक रहेको हुन्छ । अरुले धारण गरेको धर्मको सिद्धान्त फरक हुनसक्छ त्यसैले अरुको धर्म तिम्रो ब्याबहारसँग नमिल्ने हुनाले अरुले धारण गरेको धर्म तिम्रो लागि अत्यन्तै भयनक हुन सक्छ र हुन्छ पनि✏










अर्जुन उवाच✏
🔱अथ केन प्रयुक्तोऽयं पापं चरति पुरुषः ।
अनिच्छन्नपि वार्ष्णेय बलादिव नियोजितः।। ✏
(श्रीमद्भागवत भागवत गीता ३/३६) 

अर्जुन सोधनु भयो✏
🔱अर्थात:-हे कृष्ण ! यो मनुष्य स्वयम नचाहादा नचाहादै पनि कसैले जबरजस्ती गरे जस्तै आकर्षित भएर पाप आचरण किन गर्छन ?✏











🔱श्रीभगवानुवाच✏
🔱काम एष क्रोध एष रजोगुणसमुद् भवः
महाशनो महापाप्मा विद्धेयनमिह वैरिणम् ।।✏
 (श्रीमद्भागवत भागवत गीता ३/३७) 

अर्थात:-श्री भगवानले भन्नु भो
🔱अर्थात:-रजोगुण प्रदान ब्यक्तिको स्वभाब सधै क्रोध रहेको हुन्छ रजोगुणको गुणद्वारा नै  क्रोध उत्पन्न हुन्छ । अत्यधिक बास्नामा लिप्त हुने मनुष्य अर्थात् भोगबाट कहिले तृप्त नहुने ब्यक्ति महान पापी हो त्यसैले आफ्नो बिषय बास्नालाई नै मनुष्यले शत्रु मान्नु पर्छ मनुष्यलाई आफुमा उत्पन्न हुने रजोगुणको कारणले मनुष्यले पाप गर्न बिबश हुन्छ । ममनुष्यलाई काम बास्नाले नै पाप गर्न बिबश गरेको हुन्छ । यही काम-बास्नालाई नै आफ्नो शत्रु मान्नु✏











🔱धूमेनाव्रियते वह्निर्यथादर्शो मलेन च ।
यथोल्बेनावृतो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् ।।✏ (श्रीमद्भागवत भागवत गीता ३/३८)

🔱अर्थात:-जसरी धुवाले अग्निलाई र धूलो मैलोद्वारा दर्पणलाई ढाकेको हुन्छ तथा जसरी साल नालद्वारा गर्भको बच्चा ढाकिएको हुन्छ ठीक त्यस्तै मनुष्यमा पनि रजोगुणद्वारा उत्पन्न हुने कामबास्नाद्वारा नै ज्ञानलाई ढाकेको हुन्छ✏











🔱आवृतं ज्ञानमेतेन ज्ञानिनो नित्यवैरिणा ।
कामरूपेण कौन्तेय दुष्पूरेणानलेन च ।।✏
(श्रीमद्भागवत भागवत गीता ३/३९) 

🔱अर्थात:-हे अर्जुन ! यस अग्नि जस्तै समान कहिले पनि पूर्ण नहुने काम-बास्ना रूपी नित्य शत्रुले मनुष्यको ज्ञान रूपी मित्रलाई सधै ढाकेको हुन्छ ✏









🔱इन्द्रियाणि मनो बुद्धिरस्याधिष्ठानमुच्यते ।
एतैर्विमोहयत्येष ज्ञानमावृत्य देहिनम् ।। ✏
(श्रीमद्भागवत भागवत गीता ३/४०) 

🔱अर्थात:-इन्द्रिय, मन र बुद्धि यी तिन नै सबै सत्वगुण, रजोगुण र तमोगुणको वास स्थान हो । काम रूपी बास्ना यी मन, बुद्धि र इन्द्रियद्वारा नै हुन्छ र राजोगुणले ज्ञान रूपी मित्रलाई ढाकेर अज्ञान रूपी काम-बास्ना तिर इन्द्रिय, मन र बुद्धिलाई आकर्षित गर्छ यदि मनुष्य इन्द्रियनिग्रय गर्न सकेन भने काम-बासनाले सधै आफुतिर मोहित गरिरहेको हुन्छ











🔱 तस्मात्त्वमिन्द्रियाण्यादौ नियम्य भरतर्षभ ।
पाप्मान प्रजहि ह्येनं ज्ञानविज्ञाननाशनम्।।✏
🔱 (श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/४१)✏

🔱 अर्थात:- हे अर्जुन ! तिमीले पहिले आफ्नो इन्द्रियलाई वशमा गरेर यो ज्ञान र विज्ञानलाई पनि नाश गर्ने कर्ममार्ग आउने आशक्ति तथा कामबास्नालाई सधै आफ्नो नियन्त्रणमा राख्नु ✏










🔱 इन्द्रियाणि पराण्याहुरिन्द्रियेभ्यः परं मनः।
मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः।।✏
🔱 (श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/४२)✏

🔱अर्थात:- इन्द्रियलाई स्थूल शरीर भन्दा पर अर्थात इन्द्रिय स्थूल शरीर भन्दा पनि श्रेष्ठ, बलवान र सूक्ष्म रहेको छ । यो पाँच इन्द्रिय भन्दा पर अर्थात श्रेस्ठ, बलबान तथा शक्तिशाली मन छ, मन भन्दा पनि पर अर्थात श्रेस्ठ, बलबान र शक्तिशाली बुद्धि छ र जो बुद्धि भन्दा पनि अत्यन्त पर अर्थात अत्यन्तै श्रेस्ठ, बलबान र शक्तिशाली आत्मा छ✏








🔱एवं बुद्धेः परं बुद् ध्वा संस्तभ्यात्मानमात्मना ।
जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम्।।✏
🔱(श्रीमद्भागवत गीता अध्याय ३/४३)✏

🔱अर्थात:- यस प्रकारले बुद्धि भन्दा पर अर्थात शक्तिलाई अर्थात् सूक्ष्म, बलवान र अत्यन्त श्रेष्ठ आत्माको बारेमा जानेर बुद्धि द्वारा मनलाई वशमा गरेर हे महाबाहो ! अर्जुन तिमि यस कामरूप दुर्जय शत्रुलाई आफ्नो नियन्त्रण गर्नु ✏
🔱ॐ तत्सदिति श्रीमद् भगवद् गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मेविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे कर्मयोगे नाम तृतीयोऽध्यायः ।।३।।✏

🔱 यस प्रकारले उपनिषद, ब्रह्मविद्या तथा योगशास्त्र रूप श्रीमद्भगवत गीताको
श्रीकृष्ण-अर्जुन संवादको 'कर्मयोग' नामको तृतीय अध्याय पूर्ण भयो✏